بررسی امکان ترجمه اشعار کلاسیک انگلیسی به شعر فارسی با نگاهی بر «کوری خویش» اثر جان میلتون

ترجمه اشعار کلاسیک انگلیسی به فارسی به صورت منظوم توسط شاعران مترجم یا مترجمین شاعر انجام شده است. اما خبرگانی نظیر خزاعی فر (2004) و صلح جو (2008) ترجمه شاعرانه را خالی از ظرایف ترجمه عالمانه و ترجمه عالمانه را به دور از لطایف ترجمه شاعرانه می دانند. بنابراین امروزه تأکید بیشتری بر ترجمه منثور شعر است که به معنای متن اصلی وفادار باشد (خزاعی فر، 2005)، چرا که این نوع ترجمه از قید و بند وزن و قافیه و تغییرات و اضافات ناشی از آن رهاست. واضح است که هدف ترجمه هر شعر تا حد زیادی تعیین کننده اتخاذ استراتژی مناسب از میان استراتژی های مختلف در ترجمه شعر می باشد و اشعار کلاسیک نیز ممکن است به صورت منثور به ترجمه در آیند. شعر «کوری خویش» اثر جان میلتون نمونه ای از اشعار کلاسیک انگلیسی است که قبلاً توسط دکتر صورتگر (1969) و دکتر ابجدیان (1992) به صورت منثور ترجمه شده است. با وجود این، تصور بر این است که شاید بتوان روش عالمانه و شاعرانه را در ترجمه این اشعار با هم همراه نمود. بر همین اساس ترجمه پذیری این شعر به شعر فارسی با استفاده از استراتژی ترجمه آزاد منظوم و مقفای شعر (عباسی و منافی، 2004) در دو مرحله مورد بررسی قرار گرفت. در مرحله نخست، پس از تحلیل سبک شناسی شعر در سطح ساختار و با استفاده از دو ترجمه موجود از شعر مذکور، ترجمه ای ساختاری-معنایی در اختیار شاعران زبان مقصد قرار گرفت با تأکید بر اینکه در صورت امکان از قالب نظیر شعر اصلی، غزل فارسی، استفاده شود. نمونه های حاصل در قالب نظیر و غیر آن مصداقی بر ترجمه پذیری این شعر به شعر فارسی بودند. همانگونه که پیش بینی شده بود، این ترجمه ها حاوی تغییرات و اضافاتی به متن اصلی بودند و با وجود اینکه هر یک جنبه هایی از شعر اصلی را در بر داشتند، نوعی اقتباس از این شعر محسوب می شدند. در مرحله دوم تحقیق، مراحل شش گانه مفروض (1- تحلیل سبک شناسی در همه سطوح، 2- ترجمه ساختاری-معنایی بر اساس آن، 3- مطالعه تفسیری بر شعر و شاعر، 4- تبدیل ترجمه به نثر مسجع، 5- شعر سازی بر اساس تقسیمات معنایی نثر مسجع و 6- استفاده از شاعر آشنا به علم عروض جهت ترمیم ترجمه حاصل وتبدیل آن به قالب نظیر) به اجرا گذاشته شد. تغییراتی نظیر جابجایی مراحل 2و 3و ضرورت نظارت کارشناسانه مترجم بر قالب شعری حاصل بدیهی بود. مطالعه بر تحلیل های ادبی و تاریخی شعر و سبک شاعر به ترجمه ای انجامید که اصولی چون چند معنایی، دستیابی به نزدیکترین معادل ممکن و تلمیح و استعاره متن اصلی، پیچیدگی ساختار میلتون و ابیات موقوف المعانی او را در بر داشته باشد. نتایج حاصل از بررسی یکایک ترجمه های موجود و به دست آمده از این شعر در مقایسه با اصل آن نشان داد که این استراتژی جدید می تواند ترجمه ای با شباهت بیشتر به متن اصلی ارائه دهد. این نوع ترجمه که با قدمهای شاعرانه مترجم آغاز شده، از مساعدت شاعر زبان مقصد برخوردار می شود از احتمال بروز سبک سازندگان ترجمه شعر می کاهد. چنین ترجمه ای تا حد زیادی از اضافات ناخواسته به متن اصلی کاسته و در صورت لزوم از تفسیر آن بهره می جوید ضمن اینکه ضرورت شعری را به خدمت ترجمه می گمارد و در نهایت شعر اصلی را در قالب نظیرخود به دست می دهد. اما در نگاهی عالمانه به شعر حاصل و با استفاده از علم عروض می توان باز هم از اضافات معنایی کاست به گونه ای که غزل به حالتی شبیه به شکل اصلی در آید. این ترجمه که گامی دیگر به سوی ترجمه تحت اللفظی می باشد پیچیدگی ساختار میلتون را برجسته تر ساخته، حذفیات ساختاری و پیوستگی معنایی مشهود در شعر او را در قالبی مأنوس و در عین حال غریب به مخاطب فارسی زبان می نمایاند. در اینگونه ترجمه شعرگونه، ترجمه معنایی و ساختاری، ترجمه آزاد و امانی، و ترجمه شاعرانه و عالمانه گرد هم می آیند و در نتیجه شعر اصلی در صورتی تغییر یافته از قالب نظیر خود، شاعر زبان مبدأ را به مخاطب زبان مقصد می نمایاند. چنین رویکردی می تواند موجبات آشنایی جمع کثیری از مخاطبین زبان مقصد با سبک شاعر زبان مبدأ و نزدیکی فرهنگ هر دو زبان به یکدیگر را فراهم آورده، ضمن گسترش ادبیات زبان مقصد به دلیل پذیرش غرابت شعر اصلی در قوالب آشنای خود گواهی بر غنای ادبی آن باشد.